حق انحصاری اختراع چیست؟

حق انحصاری اختراع (patent) از دارایی‌های فکری در برابر سرقت محافظت می‌کند.
همان گونه که دزدیدن دو چرخه یا اتومبیل برخلاف قانون است سرقت یک اختراع جدید نیز غیر قانونی می‌باشد. دلیلش این است که اختراع نیز یک دارایی محسوب می‌شود. و کلاً عبارت "دارایی فکری" را برای این نوع دارایی به کار می‌برند. این بدان معنا است که دارایی مربوطه چیزی جدید است که قبل از این که به ذهن کسی خطور کند وجود نداشته است. اما تنها راه محافظت از اختراع جدید در برابر سرقت ثبت سریع حق انحصاری اختراع است.
حق انحصاری اختراع توسط دولت‌ها صادر می‌شود. حق انحصاری اختراع سندی است که این حق را به مخترع اعطا می‌کند که از تولید، استفاده یا فروش یک ابزار، فرآیند یا کار برد جدید توسط دیگران جلو گیری نماید. البته دیگران هم می‌توانند اختراع ثبت شده‌ی یک فرد دیگر را تولید، استفاده یا به فروش رسانند ـ اما این امر تنها با کسب اجازه از مخترع مربوطه امکان پذیر است.
مخترع با صدور "مجوز" برای یک اختراع ثبت شده به یک فرد یا شرکت اجازه می‌دهد اختراعش را تولید، استفاده یا به فروش رساند. چنین مجوزی معمولاً بسیار گران است. اما استثنا‌ئاتی هم وجود دارند. دولت آمریکا گاهی اوقات تنها در ازای دریافت 1 دلار برای اختراعی که توسط یکی از دانشمندانش اختراع گردیده است مجوز صادر می‌کند. در چنین شرایطی، هدف اصلی کسب منفعت فراوان به کمک مجوز مربوطه نیست. در عوض، هدف اصلی ممکن است اعمال کنترل بر این موضوع باشد که چه کسی می‌تواند اختراع مربوطه را تولید، استفاده یا به فروش رساند. هم چنین هدف اصلی ممکن است جلو گیری از دست یابی دیگران به حق انحصاری برای همان اختراع ـ و سپس دریافت مبلغ بیش از حد معمول از دیگران در ازای صدور مجوز ـ باشد.
در آمریکا، جورج واشینگتن اولین قواعد و مقررات مربوط به حق انحصاری اختراع را در تاریخ 10 آوریل 1790 به قانون تبدیل نمود.
هر کشوری می‌تواند به نوبه‌ی خود حق انحصاری اختراع صادر نماید. در آمریکا، سه نوع اختراع مشمول برخورداری از حق انحصاری اختراع می‌شوند.
حق انحصاری منفعتی. اولین نوع از حق انحصار اختراع، از فرآیندها (هم چون گام‌هایی که مشخص می‌سازند چگونه باید مجموعه‌ای از مواد شیمیایی را ترکیب کرده و حرارت داد تا یک محصول تولید شود)، دستگاه‌ها یا دیگر ابزارهای مورد استفاده جهت تولید محصولات، محصولات تولید شده (مانند لنز میکروسکوپ)، یا دستور تهیه‌ی مواد گوناگون (مانند مواد پلاستیکی، پارچه‌ای، صابون یا پوشش‌های کاغذی) محافظت می‌نماید. این نوع از حق انحصار اختراع هم چنین نسخه‌های ارتقاء یافته‌ی موارد فوق را پوشش می‌دهد.
حق انحصاری طراحی. یک شکل، الگو یا تزئین جدید چیزی را مورد محافظت قرار می‌دهد. طراحی مربوطه می‌تواند طراحی یک جفت کفش کتانی یا طراحی بدنه‌ی یک اتومبیل باشد.
حق انحصاری گیاهی. حق انحصار گیاهی به پرورش دهندگان گیاهان امکان می‌دهد تا گونه‌ها یا زیر گونه‌های گوناگون گیاهی را به هم پیوند زده و یک گونه‌ی جدید با ویژگی‌های جدید را تولید نمایند.
برخی از موارد حق انحصاری اختراع محصولات بسیار پیچیده‌ی جدید را پوشش می‌دهند. برخی دیگر از اختراعات بسیار ساده محافظت می‌کنند. برای مثال، مخترعان برای یک نوع جدید از گیره‌ی کاغذ در آمریکا در تاریخ 9 دسامبر 1989 سند حق انحصاری اختراع دریافت نمودند. این فناوری هم چنین به خاطر شماره‌ی حق انحصاری مربوطه شناخته شده است، یعنی شماره‌ی 4237587.